Groningen – Vanaf de leeftijd van 40 jaar hebben mensen al meer moeite met het onderdrukken van de letterlijke betekenissen van figuurlijke taal. Dat blijkt uit onderzoek van Amélie la Roi. Zij onderzocht hoe ouderen figuurlijke uitdrukkingen, zoals de uitdrukking tegen de lamp lopen, verwerken en begrijpen. Taalverwerking verandert langzaam bij het ouder worden, stelt La Roi, maar blijft toch bijzonder efficiënt tot op hoge leeftijd. La Roi promoveert op 3 mei aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG).
Iedereen wil oud worden, maar niemand wil oud zijn. Ouderdom zorgt voor fysieke ongemakken en heeft gevolgen voor de mentale vermogens van mensen, oftewel hun cognitieve vaardigheden. Wat betekent dat voor het vermogen om via taal te communiceren? Dat heeft La Roi onderzocht voor haar promotie aan de RUG.
Ervaring versus verwerking
Veel uitdrukkingen kunnen zowel letterlijk als figuurlijk begrepen worden. Tegen de lamp lopen kun je interpreteren als ‘tegen een lamp aan botsen’. Maar iedereen met gemiddelde kennis van het Nederlands begrijpt dat het doorgaans ‘gepakt worden’ betekent. ‘Het bestuderen van zulke uitdrukkingen is interessant,’ vertelt La Roi. ‘Want de kennis van uitdrukkingen neemt toe met de jaren, maar hun verwerking hangt deels af van cognitieve vaardigheden, die juist achteruitgaan bij het ouder worden.’
Veertigplussers trager in onderdrukken letterlijke betekenis
Uit La Roi’s onderzoek blijkt dat volwassenen al vanaf veertig jaar trager worden in het onderdrukken van de letterlijke betekenissen van uitdrukkingen, wat nodig is om hun figuurlijke betekenis naar boven te halen. Bovendien bleken ouderen langzamer dan jongvolwassenen in het activeren van de figuurlijke betekenis van uitdrukkingen.
Context
Uit La Roi’s onderzoek blijkt tevens dat zowel jongvolwassenen als ouderen gebruikmaken van contextinformatie om de verwerking van figuurlijke uitdrukkingen makkelijker te maken – bijvoorbeeld een zin over een dief voorafgaand aan de uitdrukking tegen de lamp lopen. Deze vaardigheid blijft stabiel over een periode van meerdere jaren.
Voordeel van ervaring
Ouderen hebben echter, in tegenstelling tot jongvolwassenen, die contextinformatie echt nodig voor de verwerking van letterlijke zinnen, en juist minder bij figuurlijke uitdrukkingen. Dat komt doordat uitdrukkingen vaak een vaststaande combinatie van woorden vormen. La Roi: ‘Door ervaring vult je brein automatisch aan wat er moet volgen: tegen de lamp … lopen. Als je eenmaal beseft dat het om de figuurlijke betekenis gaat en de letterlijke betekenis hebt onderdrukt, gaat de verwerking van de figuurlijke betekenis snel. Het lijkt erop dat we met ervaring compenseren wat we verliezen door cognitieve achteruitgang. Dat is een positieve boodschap als het gaat om ouder worden.’
Broodnodig
Volgens La Roi voorziet haar onderzoek in een behoefte. ‘Er is veel onderzoek gedaan naar de effecten van veroudering op bijvoorbeeld geheugen. Maar er is nog weinig bekend over de manier waarop taalvaardigheden veranderen. Dit vormt een belangrijke nulmeting voor verder onderzoek naar cognitieve veroudering door ouderdomsziektes als dementie. En nu blijkt dat de effecten van cognitieve veroudering op taalverwerking al rond de leeftijd van veertig beginnen is het belangrijk om ook volwassenen van middelbare leeftijd mee te nemen in zulk onderzoek.’
