Nederland – De Nederlandse brandweer is onvoldoende voorbereid om grote, gelijktijdige of langdurige incidenten – zoals natuurbranden of overstromingen – in meerdere veiligheidsregio’s of landelijk te bestrijden. Als er een of meerdere grote incidenten zijn buiten de eigen regio en ze gaan elkaar helpen, gaat dit direct ten koste van de reguliere dekking. De veiligheid van burgers én hulpverleners komt zo onder druk te staan. Dat concludeert de Inspectie Justitie en Veiligheid (Inspectie JenV) in een nieuw onderzoek naar de uitvoering van Grootschalig en Specialistisch Brandweeroptreden.
“Tot nu toe is het gelukkig goed gegaan bij grote branden in Nederland. Uit ons onderzoek blijkt dat dit bij toeval goed is afgelopen. Als er meerdere natuurbranden in Nederland tegelijk of direct achter elkaar plaatsvinden, vrezen we dat er een uitputtingsslag bij de brandweer optreedt. De brandweer schiet tekort als zij wordt geconfronteerd met grootschalige of langdurige incidenten waarbij brandweerkorpsen elkaar over de grenzen van de veiligheidsregio’s moeten bijstaan. Het is zorgelijk en het maakt ons kwetsbaar dat bij grote branden en specialistische incidenten in meerdere regio’s blijkt dat de brandweer het risico loopt niet of niet goed te kunnen ingrijpen door gebrek aan regie, mensen en materiaal. De brandweer kan alleen toekomstbestendig haar werk doen als het huidige vakmanschap wordt ondersteund door een centrale regie voor de taken van de brandweer als er meerdere regio’s zijn betrokken bij een incident”, aldus waarnemend inspecteur-generaal Liesbeth Huijzer.
Fundamentele tekortkomingen
Volgens de Inspectie JenV is er sprake van structurele problemen die de slagkracht van de brandweer verzwakken. Hoewel de brandweer vakmensen heeft die zich keihard inzetten, ontbreekt het aan centrale sturing en besluitvorming en heldere bevoegdheden bij leidinggevenden. Dit ontbreekt in het brandweerstelsel dus moeten minister en het Veiligheidsberaad hiermee aan de slag. Ook de werkwijzen tussen de veiligheidsregio’s is verschillend. Verder ontbreekt het aan voldoende personeel, materieel en grootschalige- en specialistische capaciteit.
Visie brandweer bij Grootschalig Brandweeroptreden onvoldoende ingevoerd
In 2018 heeft de brandweer zelf een visie Grootschalig Brandweeroptreden (GBO 2.0) vastgesteld. De visie was bedoeld om een krachtig bovenregionaal en landelijk opererende brandweer te creëren. Uit het onderzoek blijkt dat deze visie slechts gedeeltelijk en versnipperd is ingevoerd.
Veiligheidsregio’s verschillen sterk in materieelsamenstelling, personele bezetting, specialistische teams, digitale informatievoorziening en afspraken over samenwerking. De landelijke dekking en inzetbaarheid zijn daardoor onvoorspelbaar en niet stevig vastgelegd. De veiligheidsregio’s hebben weliswaar afspraken gemaakt om elkaar te helpen als er een groot incident plaatsvindt in een buurregio. Maar veel veiligheidsregio’s kunnen niet voldoen aan de afgesproken norm om drie pelotons structureel beschikbaar te stellen. Personeelstekorten, materieelgebrek en onvoldoende afstemming maken dat feitelijke paraatheid vaak lager is dan op papier staat. Bij meerdere gelijktijdige incidenten kunnen regio’s elkaar niet altijd helpen.
Aanbevelingen
De Inspectie JenV adviseert de minister van Justitie en Veiligheid onder meer om landelijk vast te leggen aan welke voorwaarden een grootschalig en specialistisch optreden moet voldoen.
Spreidings-, financierings- en kwaliteitseisen moeten vastgelegd worden voor gezamenlijke scenario’s. Ook is het belangrijk dat er continu inzicht is in regionale- en landelijke slagkracht. Verder is het belangrijk dat de centrale regie op bovenregionale taken wettelijk wordt vastgelegd hoe wordt omgegaan met de verdeling van schaarste en de toekenning van de bijbehorende bevoegdheden. De Inspectie verwacht een jaarlijkse rapportage over de voortgang.
Het Veiligheidsberaad bestaat uit de voorzitters van de 25 veiligheidsregio’s, burgemeesters, en heeft in Nederland een coördinerende en strategische rol op het gebied van veiligheid en crisisbeheersing. Het Veiligheidsberaad wordt opgeroepen om de afgesproken onderdelen van Grootschalig Brandweeroptreden en specialistisch optreden direct en volledig uit te voeren. Actuele overzichten van slagkracht moeten zowel regionaal als landelijk worden onderhouden. Ook wordt het Veiligheidsberaad opgeroepen om landelijke specialismen en grootschalig optreden door te ontwikkelen, en kennis, expertise en evaluaties structureel te organiseren en te delen.
De Inspectie JenV volgt de voortgang nauwgezet.
Reactie Brandweer Nederland
Het Veiligheidsberaad en de Raad van Commandanten en Directeuren Veiligheidsregio (RCDV) onderschrijven de conclusies uit een inspectierapport dat wijst op grote tekortkomingen bij het aanpakken van bovenregionale dreigingen. Al in 2020 werd vastgesteld dat de huidige Wet veiligheidsregio’s leidt tot een “bovenregionaal niemandsland”, waarin gezamenlijke besluitvorming ontbreekt. Hoewel veiligheidsregio’s lokaal en regionaal goed functioneren, schieten ze tekort bij grensoverschrijdende incidenten.
Volgens voorzitter Hein van der Loo is de wet te complex en vrijblijvend, wat fragmentatie versterkt. Sinds de eerdere evaluatie is nauwelijks verbetering zichtbaar, en ook het huidige wetsvoorstel biedt volgens hem geen stevige oplossing. Ondertussen nemen de dreigingen toe, onder meer door klimaatverandering en internationale instabiliteit, terwijl er juist is bezuinigd op veiligheidsregio’s.
Brandweer Nederland benadrukt dat de basisbrandweerzorg sterk is dankzij professionele inzet van personeel en vrijwilligers. Voor bovenregionale incidenten is echter meer capaciteit, expertise en betere landelijke afspraken nodig. De veiligheidsregio’s willen daarom de bovenregionale aanpak versterken door meer inzicht in beschikbare slagkracht en een commandostructuur met doorzettingsmacht.
Daarvoor zijn wel investeringen van het Rijk noodzakelijk. De huidige bezuinigingen — 27 miljoen structureel — staan volgens het Veiligheidsberaad haaks op de toenemende risico’s. Om Nederland daadwerkelijk beter te beschermen is volgens Van der Loo ongeveer 200 miljoen euro extra nodig.
