Westeremden – “Ik wilde die ochtend de melkflessen voor de melkboer aan de weg gaan zetten en als ik langs m’n privémuseum loop zie ik dat er een raam uit de sponning is gehaald.” Aan het woord is kunstenaar Henk Helmantel, bijgenaamd ‘de Rembrandt van het Noorden’. Hij vervolgt: “Ik kijk naar binnen en zie dat alles leeg is. Ik schrok me een ongeluk en ik dacht: oei, oei. En dan gaat gelijk door je heen: waar zijn ze, en komen ze terug?”
In de nacht van 24 op 25 februari 2000 worden 37 schilderijen van fijnschilder Henk Helmantel gestolen uit zijn privémuseum in het Noord-Groningse Westeremden. Rond de eeuwwisseling is Helmantel waarschijnlijk de best verdienende schilder van Nederland. Zijn stillevens en kerkinterieurs zijn hyperrealistisch en worden verzameld door rijke liefhebbers en gekocht door grote bedrijven, zoals Philips en Heineken, die er tonnen voor neertellen.
Huiskat
De gestolen doeken maken deel uit van de privécollectie van de schilder. Jaarlijks kiest Helmantel twee schilderijen uit die hij goed genoeg vindt om in zijn privéverzameling op te nemen. Het zijn stukken die belangrijk en emotioneel voor hem zijn. Zoals’ Arjans eerste slofjes’ en ‘Het egeltje’. “Het waren geen tweedehandsjes,” zegt Helmantel met gevoel voor understatement. De waarde van de schilderijen wordt geschat op 1,5 miljoen gulden en de verzekering keert niets uit omdat de schilder het alarmsysteem met bewegingsdetector heeft uitgezet, aangezien de huiskat het alarm telkens activeerde. “Nee, wij hadden de zaak niet goed voor elkaar,” erkent de schilder in Andere Tijden.
Er is haast geboden om de schilderijen terug te krijgen, want hoe langer de schilderijen weg zijn, hoe kleiner de kans dat ze terugkomen, weet internationaal vermaard kunstdetective Arthur Brand: “Jaarlijks gaat er mondiaal tussen de 8 en 10 miljard euro om in de diefstal van kunst, het vervalsen van kunst en illegale opgravingen. En 95% van de gestolen kunst wordt nooit meer teruggevonden.”
Heel voorzichtig
De Groningse korpschef Bernard Welten wil koste wat kost de kunstroof oplossen omdat de politie in Noord-Nederland wel een succesje kan gebruiken. Groningen staat in die tijd bekend als de moordstad van Nederland. Negen moorden op prostituees zijn onopgelost. De pas aangestelde korpschef ziet kansen om positief in de publiciteit te komen en haalt alles uit de kast. Er wordt een elite-team van politiemensen en rechercheurs geformeerd. Ze noemen zich Het Egeltjesteam, genoemd naar één van de gestolen werken. “Omdat ze hun stekels uitzetten,” zegt Nico Nijp, die als rechercheur op de zaak is gezet. En“omdat egeltjes het heel voorzichtig doen,” vult Welten lachend aan.
De schilderijen worden ‘heet’ gemaakt door ze veelvuldig op tv te tonen. Nu iedereen weet welke werken gestolen zijn, is het lastig ze te verpatsen en worden de dieven gedwongen contact met Helmantel op te nemen. Het politieplan werkt en de kunstrovers eisen 300.000 gulden losgeld voor de werken. Maanden onderhandelen politie en criminelen met elkaar. Het is een kat-en-muisspel met vele telefoontjes, vragen om losgeld, bedreigingen, cryptische advertenties in kranten, een gouden tip, drie ton aan toongeld, een politie-infiltrant, een schilderij dat op een vuilnisbak bij een tankstation wordt achtergelaten, een overdracht waarbij alles fout gaat en verdachten die de verstopplaats van de schilderijen huilend prijsgeven.
Hallelujah
Vijf maanden na de roof zijn alle schilderijen terug en krijgt Helmantel uit handen van een stralende politieman zijn schilderij ’Het egeltje’ overhandigd. “Yes,” zegt Bernard Welten en balt zijn vuisten triomfantelijk:”Voor ons ging het echt om het oplossen van de zaak en het was een hallelujah-moment dat de criminelen werden opgepakt. Uiteindelijk hebben de hoofdverdachten drie jaar vastgezeten.”
En een glunderende Nico Nijp zegt: “Dit was echt zo’n zaak die je aan je kleinkinderen vertelt.” Trots houdt hij een kopie van ‘Het egeltje’ omhoog. Alle teamleden hebben na afloop van Helmantel een kopie van het schilderij met een handtekening van de schilder gekregen. Een mooi souvenir van een mooie zaak, vinden alle leden van het team.
Uitzending
De Andere Tijden special De roof, het losgeld en de kunstenaar, gepresenteerd door Astrid Sy, is vrijdag 23 augustus te zien om 22.10 uur bij de NTR op NPO 2, en daarna terug te kijken op www.anderetijden.nl.
