Weiwerd – Met de vaststelling van het bestemmingsplan Weiwerd op 17 december jl. door de gemeenteraad van Delfzijl werd een zeer lange voorbereidingsperiode afgesloten waarin onder andere de Stichting Behoud Weiwerd een rol heeft gespeeld. Zij ziet dit als de ultieme bekroning op haar twintigjarige inzet voor Weiwerd. Het proces van ontwikkelingsvisie naar vastgesteld bestemmingsplan heeft uiteindelijk ruim achttien jaar geduurd voor het voormalige wierdedorp.
Ten zuidoosten van Delfzijl ligt het voormalige wierdedorp Weiwerd. Weiwerd kende kort na de Tweede Wereldoorlog een omvang van bijna 500 bewoners. In de jaren 60 begon het inwonersaantal en de voorzieningen terug te lopen. Deze ontwikkeling liep gelijk op met een andere ontwikkeling, namelijk de grootschalige ontwikkeling van het industrieterrein Oosterhorn (nu Chemiepark Delfzijl). Dit leidde al eerder tot het verdwijnen van dorpen als Oterdum en Heveskes. Weiwerd, dat ook op de nominatie stond om te worden gesloopt, bleef echter gedeeltelijk overeind. Tot het eind van de vorige eeuw was het beleid gericht op het saneren van de woonfuncties in het dorp. Deze vormden een beperking voor de bedrijfsactiviteiten op het aangrenzende Chemiepark. In verband hiermee is een groot deel van de gronden in Weiwerd in 1972 opgekocht door het toenmalige Havenschap Delfzijl (nu Groningen Seaports) en is de bebouwing op de wierde grotendeels gesloopt. Daarbij was aanvankelijk de gedachte om Weiwerd als groengebied en buffer in te richten.
Kentering eind vorige eeuw met Ontwikkelingsvisie
In het midden van de jaren negentig kwam er echter een kentering in deze gedachte, mede door toedoen van de stichting Behoud Weiwerd. Zij heeft zich sinds november 1995 ingezet om de wierde Weiwerd met haar radiaire structuur te behouden. De verbetenheid van de stichting en de noodzaak tot behoud van de wierde vanwege belangrijke cultuurhistorische en archeologische waarden, zorgden ervoor dat opnieuw werd nagedacht over de toekomst van de wierde. De eerste verkennende bewegingen naar een bestemmingsplan voor Weiwerd startten eind 1997. Halverwege 1999 werd de stichting bij de plannen voor het bestemmingsplan betrokken. Meest typerend is wel dat een groot deel van de eerste plannen en schetsen grote gelijkenis vertonen met het door de stichting in 1996 opgestelde rapport ‘Behoud en herstel van Weiwerd’, waarin zij een uitgebreide beschrijving geeft van het herstel van Weiwerd inclusief een uitgewerkt landschappelijk plan. In het najaar 1999 waren de uitgangspunten helder en werd duidelijk hoe alle partijen verder wilden met Weiwerd. De hoofdlijnen van het beleid zijn in 2002 vastgelegd in de Ontwikkelingsvisie Weiwerd. Dit document vormde de kapstok voor het nieuwe bestemmingsplan.
Herstel in combinatie met passende bedrijfsfuncties
De Ontwikkelingsvisie ging uit van het behoud en waar mogelijk herstel van de bijzondere ruimtelijke waarden in combinatie met het bieden van ruimte aan een aantal passende bedrijfsfuncties. Dit hield in:
– Bescherming van de cultuurhistorische, landschappelijke en archeologische waarden van de wierde.
– Behoud van de karakteristieke radiaire structuur van de wierde, welke destijds enerzijds werd gevormd door de bebouwing en de bijbehorende verkaveling en anderzijds door het beloop van de wegen en paden en de situering van het groen.
– Toelaten van nieuwe economische functies op Weiwerd in de vorm van specifieke vormen
van kleinschalige bedrijvigheid onder strikte voorwaarden.
– Specifieke bouwvormen die passen bij het karakter van de wierde waarbij strenge beeldkwaliteitseisen gelden.
Bestemmingsplan 2004
In september 2004 is het bestemmingsplan Weiwerd door de gemeenteraad van Delfzijl vastgesteld. Gedeputeerde Staten van Groningen keurden dit plan in mei 2005 gedeeltelijk goed, namelijk alleen voor het landschappelijke deel. Er kwam destijds nog geen goedkeuring aan de ontwikkeling van de bedrijfskavels, omdat de effecten ten aanzien van externe veiligheid op dat moment nog onvoldoende waren onderzocht. Het besluit van Gedeputeerde Staten bracht met zich mee dat voor de bedrijfskavels het ‘Uitbreidingsplan in onderdelen, Weiwerd en Heveskes 1956’ nog steeds het geldende ruimtelijke plan was tot 1 juli 2013. Per 1 juli 2013 is het plan uit 1956 van rechtswege komen te vervallen. Daarna zou het dus nog elf jaar duren voor het bestemmingsplan Weiwerd uiteindelijk werd vastgesteld. In de tussentijd zijn voorbereiding voor een bestendige toekomst voor de wierde doorgegaan.
Ontwikkelingsplan 2008
Een belangrijke stap werd in 2008 gezet met de oplevering van een schetsplan voor Weiwerd voor de bedrijfsmatige invulling van het gebied. Op 23 februari 2010 is een convenant gesloten tussen Groningen Seaports en de gemeente Delfzijl,waarbij is afgesproken om een bestemmingsplan in procedure te brengen om de ontwikkeling van kleinschalige bedrijfsactiviteiten, die een relatie hebben met de haven- en industriegebieden Eemsdelta, op Weiwerd, de zogeheten Brainwierde Weiwerd, mogelijk te maken.
Aanvankelijk was Weiwerd opgenomen in het nieuwe bestemmingsplan voor het industrieterrein Oosterhorn dat als voorontwerp medio 2011 ter inzage heeft gelegen. Omdat er is gekozen voor een nieuw proces voor zowel het bestemmingsplan Oosterhorn als het milieueffectrapport (MER) Oosterhorn, is de procedure voor dat bestemmingsplan niet verder voortgezet. Daarom is in 2013 weer een afzonderlijk bestemmingsplan voor Weiwerd in voorbereiding genomen.
Ontwikkeling wierde mogelijk dankzij Waddenfonds
Ontwikkeling van de wierde was niet mogelijk geweest zonder de steun vanuit het Waddenfonds. Om de uitvoering van de plannen te kunnen realiseren, heeft het algemeen bestuur van Groningen Seaports in 2009 als eis meegegeven dat voor herstel van de groenstructuur 100%-financiering uit externe bronnen moest komen. Braam: ‘Als stichting hebben wij Groningen Seaports in 2010 meegeholpen met het opstellen van de projectaanvraag. Groningen Seaports heeft de subsidieaanvraag ingediend bij het Waddenfonds. De belangstelling was enorm; 100 aanvragen met een waarde van 290 miljoen euro, waarvan 133 miljoen ten laste van het Fonds. De kans op volledige bijdrage was klein, zo werd ons destijds verteld. Groot was de opluchting op 17 december 2010 toen minister Schultz van Haegen bekend maakte dat Weiwerd de volledig gevraagde 1 miljoen tegemoet kon zien’, aldus Jaap Braam, voorzitter van de stichting Behoud Weiwerd. De afgelopen vier jaar is ruim een miljoen euro in Weiwerd geïnvesteerd. ‘Uiteindelijk kunnen we concluderen dat het Waddenfonds de redding voor Brainwierde Weiwerd is geweest’, zegt Braam.
Met finish in zicht ging het bijna toch nog mis!
Uiteindelijk is er ruim 18 jaar – weliswaar met tussenpozen – gewerkt aan het ontwikkelen van deugdelijk ruimtelijk beleid voor de wierde Weiwerd. Door een ‘foutje’ is dat nog bijna misgegaan. Weiwerd verdween met de wijziging van de provinciale Omgevingsvisie in 2009 als bedrijventerrein uit de provinciale Omgevingsverordening, terwijl het wel als bedrijventerrein in de provinciale omgevingsvisie stond. Dit is 1 december jl. weer rechtgezet, maar daarvoor was wel een procedure tot wijziging van de provinciale Omgevingsverordening noodzakelijk. Braam: ‘In mei hebben wij van de mogelijkheid gebruik gemaakt een reactie te geven – in de vorm van een adhesiebetuiging – op het voornemen van het college van Gedeputeerde Staten de wijziging alsnog weer recht te zetten. Onze reactie was de enige reactie die het college van GS heeft ontvangen’. ‘Wij hebben onze waardering uitgesproken over het feit dat GS gevolg heeft gegeven aan het verzoek van burgemeester en wethouders van Delfzijl om de gronden van wierde Weiwerd aan te wijzen als ‘nieuw’ zoekgebied bedrijventerrein en in plaats daarvan een even grote strook grond op het bestaande bedrijventerrein Oosterhorn als industriebestemming in te leveren’, aldus Braam. Braam: ‘Wij hebben aangegeven dat wij als stichting al bijna twintig jaar actief zijn om de wierde Weiwerd te behouden en daarmee door de jaren heen samen met Groningen Seaports verantwoordelijk zijn geweest richting de ontwikkeling van Weiwerd zoals die nu voor ogen staat’. De toekenning van 1 miljoen euro uit het Waddenfonds en de upgrading van de wierde via landschappelijk herstel in 2013 en 2014 heeft de wierde in een goede richting gestuurd. ‘Zonder ontwerpwijziging van de Omgevingsverordening was Weiwerd weer op slot gezet en was jarenlange inzet van de stichting Behoud Weiwerd en Groningen Seaports voor niets geweest. Met de finish in zicht, kwam het toch allemaal goed voor Weiwerd. Mede door de accuratesse van medewerkers bij Groningen Seaports en gemeente Delfzijl is het gelukt de provincie te bewegen om de eigen gemaakte ‘fout’ te herstellen en kon er toch nog precies twintig jaar na de oprichting van de Stichting Behoud Weiwerd een succes worden geboekt. Weiwerd behouden, missie geslaagd’, aldus Braam.
Weiwerd ruimtelijk beschermd met bestemmingsplan
Met de vaststelling van het bestemmingsplan is nu ook de ruimtelijke bescherming van Weiwerd een feit. ‘Hoewel er nog beroep kan worden ingediend, verwachten wij verder geen noemenswaardige hobbels en bezwaren, mede omdat het al een uitgebreid langjarig traject heeft doorlopen waarbij alle belanghebbenden hun inbreng hebben gehad. Als er dus geen beroep wordt ingediend, zal het bestemmingsplan eind februari onherroepelijk en definitief worden’, aldus Braam. Het bestemmingsplan maakt het juridisch mogelijk om de ontwikkeling naar een kleinschalig kennispark op Brainwierde Weiwerd gestalte te geven. Daarbij blijven de kenmerkende patronen van de radiaire wierde de boventoon voeren, maar wel in een moderne nieuwe bebouwde omgeving. ‘Als stichting zijn wij er content mee dat wij in onze jarenlange ijver en inzet, Groningen Seaports zover hebben gekregen dat ook zij uiteindelijk een kansrijk verdienmodel in Weiwerd zagen’, zegt Braam. ‘De toekomst van Weiwerd is gewaarborgd, maar wat die toekomst uiteindelijk brengt in bedrijfsvestiging is nog ongewis. Het ging ons er niet alleen om om alles overeind te houden wat er nog stond, maar vooral om te voorkomen dat de wierde onder het zand verdween. Daaraan is voldaan, want alles wat er nu nog komt moet passen in het historische beeld van de wierde Weiwerd. Het dorpskarakter is de laatste decennia verdwenen, maar keert hopelijk snel weer terug onder leiding van Groningen Seaports. Mede hierdoor is de wierde Weiwerd op Nederlandse schaal een aansprekend voorbeeld van een passende herstemming van een archeologisch monument. En als de ontwikkeling van bedrijfskavels opgang komt, wordt het ook nog een toonbeeld van industriële innovatie’, zo besluit de voorzitter van de stichting Behoud Weiwerd.