Woltersum – Wat waren de Groenevelds voor mensen? Het bleken stijfkoppen te zijn. Snel op de tenen getrapt, niet willen buigen, de ander moest de eerste stap zetten. Geen wonder dat die familie vergeven bleek van de ruzies en vetes. Want: Een Echte Groeneveld is onbuigzaam!
Dat is dan ook de titel van het boek dat journalist Gerrit Wolters schreef na een bijna tien jaar durende journalistieke speurtocht naar zijn Groningse wortels. Hij kwam voor het eerst in zijn leven in Garmerwolde, Bedum, Ellerhuizen, Woltersum, Ter Laan en Ten Boer, op zoek naar die voor hem onbekende, raadselachtige tak van zijn familie: de Groenevelds.
Hij kwam terecht in een boeiende familiegeschiedenis vol welstand. De Groenevelds bleken te behoren tot de rijkere graanbaronnen en veeboeren van Groningen. Grondlegger van dit alles was herenboer Leendert Jans Groenveld (zonder e), die rond 1640 werd geboren in Garmerwolde; de bakermat van de Groenevelds. Het geld klotste ooit tegen de hooizolder op. Dat stelde hen in staat imposante boerderijen te bouwen en veel personeel in dienst te hebben.
Graanrepubliek
De Groenevelds deden alles om hun bezittingen veilig te stellen. Vaak werd in zeer beperkte kring getrouwd om de eigendommen in de ‘graanrepubliek’ Oost-Groningen te waarborgen. Er waren zeer nauwe relaties met andere welgestelde boerengeslachten zoals Woldring en Wijk. Met name de Wijken stonden bekend om hun werklust en zuinigheid, hetgeen boerderijen bouwde als kastelen. Ook waren er familiebanden met het in Groningen bekende artsengeslacht Schleurholts.
Neef en nicht vrijt licht
Zelfs bloedverwantschap was in het Groningen van de 19de eeuw geen enkele belemmering voor een succesvol en vruchtbaar huwelijk. Een neef-nichthuwelijk was geen probleem want: neef en nicht vrijt licht. Het huwelijk tussen Wolters’ betovergrootvader Willem Jans Groeneveld en diens volle nicht Martje Klaassens Wijk resulteerde in maar liefst twaalf kinderen. Het paar woonde in een fraaie kop-hals-rompboerderij met 46 hectare grond in Ter Laan, en profiteerde daar in 1880 van de grondverkoop voor de aanleg van de spoorlijn Groningen-Delfzijl via Bedum en Ter Laan. Met de komst van die spoorverbinding kwam de industriële ontwikkeling van Bedum – tot die tijd een ‘houl stief dorp’ met voornamelijk rentenierende boeren – rond 1900 flink op gang.
Oorlogsgebied
Diezelfde boerderij speelde meer dan anderhalve eeuw later de hoofdrol in De Stille Beving, de documentaire van Piet Hein van der Hoek over het door aardbevingen getroffen gebied rond Bedum. Twee jaar lang werden Annemarie Heite en Albert Ubels, de huidige bewoners van de voormalige ‘Groeneveldboerderij’, gevolgd door 24 camera’s. Sloop volgde en nu staat er aardbevingsbestendige nieuwbouw. Ook de naastgelegen boerderij bezweek onder het aardbevingsgeweld. ‘Het is hier allemaal kapot gemaakt’, zeiden bewoners Tiemen Meulema en zijn vrouw Alie Bergs. ‘Het lijkt hier wel oorlogsgebied. Ter Laan is Ter Laan niet meer’. Dat niet alleen cultureel erfgoed werd gesloopt, maar ook de bewoners zelf, blijkt uit de verhalen die Wolters optekende.
Banvloek
Op die naastgelegen boerderij verbood de orthodoxe Derk van Maar ooit de omgang van zijn zoon Heine met buurmeisje Jacomina Groeneveld, de dochter van Willem Jans. De Groenevelds – vrijzinnig hervormd – werden te licht in de leer bevonden. Maar noch de banvloek van Derk van Maar, noch de lap grond en de sloten tussen beide boerderijen, konden de verliefde buurkinderen ‘Romeo’ van Maar en ‘Julia’ Groeneveld ervan weerhouden elkaar te blijven opzoeken en beminnen. Hoe eindigde deze romantische tragedie – bijna drie eeuwen na Shakespeares verboden liefde tussen Romeo en Julia?
Spekclub
Waar zijn al die bezittingen van de Groenevelds gebleven? Niet bij de schrijver in elk geval. Typerend voor de teloorgang: de Groenevelds kwamen rond 1900 in Rheine terecht om daar als gastarbeiders in de Duitse textielindustrie te gaan werken. En welke Groeneveld had zijn kapitale boerderij ‘verzopen’? Was het Willems Jans’ zoon Martinus Groeneveld die in 1888 van Bedum naar een boerderij in Woltersum verkaste toen het dorp nog beroepen kende als boderijder, beurtschipper, kuiper, melkrijder, touwslager en petroleumventer. Plus een groot aantal verenigingen waarvan we nu geen idee hebben wat ooit de doelstelling was, zoals de Erwtenvereniging, de Eiervereniging en de Spekclub.
Oplopertje
Nog een raadsel dat moest worden opgelost: welke merkwaardige ziekte teistert de Groeneveldfamilie al decennia? Drie zussen Groeneveld waren jarenlang aan bed en stoel gekluisterd. En wie was de onbekende vader van ‘oplopertje’ Martinus Groeneveld? De familie wist het niet of zweeg, terwijl ‘heel’ Woltersum wel wist wie hij was.
Tegenwoordig ligt Woltersum er vredig bij onder de rook van Groningen. Het doet denken aan Het Dorp van Wim Sonneveld: het tuinpad van Wolters’ overgrootvader ligt er nog precies zo. Er wonen maar 300 mensen. En geen enkele Groeneveld meer. Zo heerlijk rustig.…
Over de auteur
Gerrit Wolters (1945) heeft zijn wortels in Deventer en Zwolle. Hij werkte jarenlang in de dagbladjournalistiek. In 2009 werd hij gegrepen door dat speciale nieuwsgierigheidsvirus dat genealogie heet: hij wilde alles van zijn voorouders weten. Na veel gesprekken met vaak verre familieleden, kenners van de streek rond de stad Groningen, informatie van historici en oudheidkundige verenigingen en het naspeuren van boeken en archieven, kon hij na bijna tien jaar een veel uitgebreider beeld van zijn onbekende familie schetsen dan hij ooit had gedacht.
Het boek is te verkrijgen via Uitgeverij Van Warven.