Appingedam – Van 18 maart tot 17 juni 2017 toont de Groninger Zilverkamer in Appingedam “Waarde(n)schepping, een geëngageerd verhaal in ruim 60 bijna fotografische potloodtekeningen” van de Bierumer kunstenaar Jan Pieter van den Bos.
Met zijn tekeningen, op de bovenverdieping van de Groninger Zilverkamer, toont de kunstenaar slechts één deel van zijn veelzijdige werk. Met zeven schilderijen uit de serie “Voyage de la vache du ciel” laat hij op de benedenverdieping een heel andere kant van zijn kunstenaarschap zien.
Niets nieuws onder de zon: macht en geld zijn al sinds mensenheugenis nauw met elkaar verweven. Heraclitus en Plato schreven er al over, hielden ons spiegels voor. En de gevolgen van de recente bankencrisis drukken ons nog steeds met de neus op de feiten. In zijn expositie “Waarde(n)schepping” legt Jan Pieter van den Bos de verbinding tussen de uiterlijke en de innerlijke waarde van geld en goederen. Virtuele waarde en werkelijke waarde komen op dikwijls cynische wijze bijeen in 60 nauwkeurig (magisch-)realistische, bijna fotografische tekeningen. Keihard grafiet transformeert in fluweelzachte beelden. Inspiratie put Van de Bos uit het filosofisch denken van Heraclitus (Phlegethon) en Plato (Atlantis). Waar Heraclitus voor ’t eerst het goud beschrijft als ruil- en betaalmiddel en ijkpunt van alle waarde, verhaalt hij, net als Plato’s Atlantis, ook over samenlevingen die aan hun eigen winstbejag, machtswellust en jaloezie ten onder gingen.
Vergankelijkheid
Van den Bos schiep met een serie van 100 tekeningen in zijn Phlegethon-serie ‘waardepapieren’ van de fictieve, maar metaforisch o zo realistische, Phlegethon-Bank.
Het zijn als het ware bankbiljetten, gebaseerd op Heraclitus’ spreuken, maar ook op onze geschiedenis en op zijn eigen ervaringen. Ze zijn in jarenlange tijdrovende arbeid en studie uit de gedachtewereld en de vingers van de kunstenaar ontsproten, dikwijls met behulp van vergrootglas. Zo’n 40 tekeningen uit die serie worden tezamen met 16 uit zijn Atlantis reeks, getoond in de Groninger Zilverkamer.
Atlantis is fictie, een verhaal bedacht door Plato. De tekeningenserie is te zien als een visuele overdenking van dit maatschappij kritische verhaal en de actualiteit ervan. Een blik in fragmenten op onze rijke cultuurgeschiedenis. Inhoudsvolle, soms stekelige aan- en opmerkingen over onze tijd verpakt in schoonheid.
In de serie ‘waardepapieren’ van de Phlegethon-Bank en in de serie Atlantis zijn vergankelijke en tijdloze waarden uit de geschiedenis gebruikt om nieuwe waarde aan de fictieve bankbiljetten toe te kennen. De kunstwerken laten schijnbaar eenvoudige, voor iedereen herkenbare situaties, objecten, portretten, landschappen, flora en fauna, oude en nieuwe kunst, vooral ook bedrijfssituaties in heden en verleden zien. Zij tonen flinterdun maar keihard voorwerpen en kunstwerken uit alle eeuwen, vanaf de renaissance, dikwijls verbonden met belangrijke historische gebeurtenissen, oude en nieuwe teksten en geschreven muzikale fragmenten. De tekeningen geven in serie en afzonderlijk de ‘panta rhei’ weer, de eeuwig stromende lijn, die Heraclitus zo’n 2500 jaren geleden verwoordde.
Spiegel
De tekeningen vertonen ogenschijnlijk nauwelijks samenhang. Toch wordt de kijker – als Alice in Wonderland – naar binnen gezogen in een hedendaagse boodschap, gericht op de eeuwigheidswaarde van de verbindende oorsprong. Via zijn beelden wil Van den Bos zich een weg banen in het hoofd – en het hart? – van de kijker. De toeschouwer wordt in elke tekening geconfronteerd met nieuwe (spiegel)beelden, nieuwe lettersoorten. Dit “archief van gebeurtenissen” wil ons confronteren met de vraag hoe wij zijn geworden wat en wie wij zijn en stelt ons de vraag: “Hoe beleven wij de wereld.” Hij wil de kijker zelf laten spelen met de combinaties van tekst en beeld.
Elke tekening is het dan ook waard langdurig bekeken te worden. Aan het papier is waarde toegevoegd. Bestudering geeft toegevoegde waarde aan de kijker. Tegelijkertijd gaat het om de fictieve waarde die door de eeuwen heen aan later soms waardeloos geachte zaken is toegekend. “Die geschiedenis herhaalt zich doorlopend. Maar wat leren wij daarvan?” zo spiegelt de tekenaar ons voor. Hij noemt het zelf “een andere, meer filosofische en poëtische kijk op onze betaalmiddelen.” Een andere kijk op het scheppen van waarde?